فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 1، بهار 98 ، شماره پی در پی 43

سبک شناسی کاربرد تخلص در غزلیات شهریار

صفحه (143 - 162)
ناصر کاظم خانلو (نویسنده مسئول)، زیبا اسماعیلی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده
مهارت و استادی شهریار در غزل فارسی، همواره از جهات گوناگون مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است ؛ از موسیقی و وزن گرفته تا ساختارهای بلاغی و ترکیبات و دقائق دستوری و...در این میان ابیات تخلص شهریار را نیز باید عرصۀ دیگری از هنرمندی های او دانست. ابیات تخلص در دیوان شهریار از ارزشهای بلاغی ، بیانی و مفهومی والایی برخوردارند . شمار بالای ابیات حاوی تخلص در دیوان او و هنرنمایی او در این ابیات از جنبه های گوناگون ادبی ، معنایی و... نشان دهنده ی توجه آگاهانه و خاص وی به این موضوع بوده است. در این مقاله سعی شده است تمامی موضوعات مربوط به تخلص و ابیات تخلص در غزلیات شهریار – خصوصا با تاکید بر سه ویژگی خاص بهترین تخلص - با شیوه ای تحلیلی و آماری مورد بررسی قرار گیرد تا شناخت کلی از سبک وچگونگی تخلص آوری در غزلیات شهریار به دست داده شود. موضوعاتی از قبیل : تعداد تخلص، انواع تخلص ؛غزلیات بدون تخلص ، غزلیات دارای شبه تخلص ، جایگاه تخلص در ابیات تخلص ، زاویه ی دید در تخلص ،آرایه های ساخته شده با تخلص، مضامین موجود در ابیات تخلص و....

کلمات کلیدی
شهریار , تخلص , سبک شناسی- بیت پایانی

• بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، واعظ کاشفی سبزواری، حسین( 1369) تصحیح جلال الدین کزازی، تهران، نشر مرکز
• صفا، ذبیح الله؛ (1371) ج 2،چ 15،تهران، فردوس - تاریخ ادبیات در ایران،
• تحول شعر فارسی، موتمن ، زین العابدین ؛ ( 1352) تهران ، کتابخانه طهوری ، چاپ دوم
• چهار مقاله ؛ نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی، (1381) به تصحیح دکتر محمد معین، انتشارات زوار؛چاپ دوم
• دیوان شهریار ( دو جلدی) ، شهریار، محمد حسین (1377) موسسه انتشارات نگاه، چاپ بیستم
• سنت و نوآوری در شعر معاصر، امین پور، قیصر( 1383) ، تهران، انتشارات علمی فرهنگی
• فنون بلاغت وصناعات ادبی، همایی ؛ جلال الدین ؛ ( 1382) تهران ؛ موسسه نشر هما، چاپ بیست و یکم
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر( 1377) زیر نظر محمد معین و جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران
• نای هفت بند، .باستانی پاریزی ، محمد ابراهیم ، ( 1369) تهران، موسسه مطبوعاتی عطایی، چاپ پنجم
• ارزش تخلص و کاربرد آن در شعر حافظ ، محمدی آسیاآبادی، علی( 1384) مجله پژوهشهای ادبی،دوره 2، ش 8 ، ص 51-74-
• بررسی تخلص در غزل ابتهاج؛ رشیدی آشجردی، مرتضی( 1390) پژوهشهای نقد ادبی و سبک شناسی، دوره 1 ؛ ش 3؛ ص 47-61
• بررسی تخلص در غزلهای نظیره وار دوره بازگشت ادبی، احمدی پور اناری، زهره ؛ مهدی ملک ثابت، یدالله جلالی پنداری( 1389) ، مجله فنون ادبی، دوره 2، ش 1؛ ص 31-48
• بررسی زبانشناختی چند صدایی در تخلصهای غزلهای حافظ ، ابوالحسنی چیمه، زهرا ( 1394) ، جستارهای زبانی، دوره 6، ش 5 ؛ص 1-24
• تخلص، مندرج در دایره المعارف بزرگ اسلامی ، پژوهنده ، لیلا( 1385) ، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ، انتشارات مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی ، ص 682-685
• تخلص پنهان ، پرنیان، موسی( 1380) ، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 46-47؛ ش 158-159؛ ص 355-365
• تخلص در شعر فارسی و عربی، خدایار ، ابراهیم؛ یحیی عبید صالح ( 1391) مجله فنون ادبی، دوره 4، ش 1، ص 61-78
• جایگاه تخلص در غزلیات مدحی حافظ ،حیدری، علی ؛ مهرنوش دژم ( 1392) ، مجله بوستان ادب( شعر پژوهی) دوره 5، ش 4 ،ص 67-90
• خلاصی از تخلص دلیل تخلص نبودن خاموش در غزلیات مولانا، حسین پور، علی( 1385) مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان، ش 47؛ ص 99-115
• راز تخلص در شعر فارسی، نیک منش، مهدی( 1382) مجله رشد آموزش ادب فارسی، ش 65
• روان شناسی اجتماعی شعر فارسی ( در نگاهی به تخلصها)؛ شفیعی کدکنی، محمد رضا ( 1382) مجلۀ بخارا، س 6،ش 2،ص 46-66
• سبک تخلص آوری در غزل و سیر آن ، خبازها ، رضا ( 1395) ، مجله ادب فارسی، سال 6، ش 2،
• شیوه های تمایز شاعر از تخلص، احمدی پور اناری، زهره ( 1394) ، پژوهشنامه ادب غنایی، دوره 13، ش 24، ص 9-24
• لقب و لقب گذاری در ایران، فرشید ورد، خسرو( 1381) مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران.
• گریزی به تخلص در شعر فارسی، نیک منش، مهدی( 1385) ، مجله علوم انسانی دانشگاه سمنان ، ش 15
• نکته ای نو دربارۀ شاعری کهن( تخلص پنهان سنایی) ، سهراب نژاد ، علی حسن - چمن آرا، بهروز ( 1388) ؛ ؛ جستارهای ادبی ( دانشکده ادبیات و علوم انسانی سابق) ، ش 165، ص 27-46
• نگاهی نو به پدیده ای کهن ، ( تخلص و بهره وری از آن ) محسنی ، احمد( 1384) ، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره 1، ش 1؛ ص 102-113